ธรรมะพีเดีย | Thammapedia : พระสงฆ์ : พระอสีติมหาสาวก : ประวัติพระอานนทเถระ สหชาติและพุทธอุปัฏฐากของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

แผนที่เว็บ | ติดต่อเรา

หน้าหลัก

พระสงฆ์

พระอสีติมหาสาวก

พระอานนทเถระ

ธรรมะออนไลน์

ธรรมะบรรยาย

เรียงตามพระอาจารย์

เรียงตามพระอาจารย์และชื่อเรื่อง

เรียงตามชื่อเรื่อง

เรียงตามอริยสัจสี่และพระอาจารย์

เรียงตามอริยสัจสี่และชื่อเรื่อง

เรียงตามวิธีสร้างบุญบารมี
และพระอาจารย์

เรียงตามวิธีสร้างบุญบารมี
และชื่อเรื่อง

เรียงตามไตรสิกขาและพระอาจารย์

เรียงตามไตรสิกขาและชื่อเรื่อง

เรียงตามแก่นแห่งพุทธธรรม
และพระอาจารย์

เรียงตามแก่นแห่งพุทธธรรม
และชื่อเรื่อง

พระพุทธศาสนา

ลักษณะแห่งพุทธศาสนา

ขั้นตอนการศึกษาพระพุทธศาสนา
โดยละเอียด

คู่มือการศึกษาพุทธศาสนา

พุทธศาสนาในประเทศไทย

ประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนา

พระพุทธเจ้า

พุทธประวัติจากพระโอษฐ์

พุทธประวัติ ฉบับย่อ

อนุพุทธประวัติ

พุทธานุพุทธประวัติ

สังเวชนียสถาน ๔ ตำบล

เมืองสำคัญในพุทธประวัติ

พระธรรม ส่วนที่ ๑

อริยสัจสี่ (ความจริงอันประเสริฐ)

ทุกข์-ความทุกข์กาย-ใจ

สมุทัย-เหตุไห้เกิดทุกข์

นิโรธ-ความดับทุกข์

มรรค-หลักปฏิบัติเพื่อดับทุกข์

วิธีสร้างบุญบารมี

การทำทาน

การรักษาศีล

การเจริญภาวนา

ไตรสิกขา

ศีล- การละชั่ว

สมาธิ-ทำความดี

ปัญญา- ทำใจให้บริสุทธิ์

แก่นแห่งพุทธธรรม

ไตรลักษณ์-สามัญลักษณะ

อริยสัจสี่-ความจริงอันประเสริฐ

ปฏิจจสมุปบาท-หลักแห่งเหตุผล
      - ปฏิจจสมุปบาทสมุทยวาร
      - ปฏิจจสมุปบาทนิโรธวาร

มัชฌิมาปฏิปทา-ทางสายกลาง

พจนานุกรมพุทธศาสตร์

ประมวลธรรม

ประมวลศัพท์

พระธรรม ส่วนที่ ๒

พระไตรปิฎก

พระไตรปิฎกสิ่งที่ชาวพุทธต้องรู้

พระไตรปิฏก ภาษาบาลี

พระไตรปิฏก ภาาษาไทย

พระไตรปิฎกและอรรถกถาแปล

ดาวน์โหลดพระไตรปิฏก

คัมภีร์อรรถกถา

อรรถกถาภาษาบาลี

อรรถกถาภาษาไทย

หลักสูตรบรรพชิต

นักธรรมชั้นตรี-โท-เอก

เปรียญธรรม ๑-๙ ประโยค

ธรรมะออนไลน์

หนังสือธรรมะ

พุทธศาสนสุภาษิต

มงคล ๓๘ ประการ

มิลินทปัญหา

นิทานชาดก

ทศพิธราชธรรม

หลักธรรมสำหรับฆราวาส

พระสงฆ์

ปฐมสาวก

อสีติมหาสาวก

พระอัครสาวกของพระพุทธเจ้า

ตำแหน่งเอตทัคคะ

เอตทัคคะ : ภิกษุ

เอตทัคคะ : ภิกษุณี

เอตทัคคะ : อุบาสก

เอตทัคคะ : อุบาสิกา

สมเด็จพระสังฆราชของไทย

พระเกจิอาจารย์ของไทย

ระเบียบบริหารคณะสงฆ์ไทย

การศึกษาและสถาบันศึกษา

ตรัสรู้อริยสัจสี่

ทุกข์ : ความทุกข์กายใจ

สมุทัย : เหตุไห้เกิดทุกข์

นิโรธ : ความดับทุกข์

มรรค : หลักปฏิบัติเพื่อดับทุกข์

ทุกข์อริยสัจ (ทุกข์)

ความทุกข์

ชีวิตคืออะไร : ขันธ์ ๕

ชีวิตเป็นอย่างไร : ไตรลักษณ์

ความทุกข์ : ทุกข์กาย-ใจ

ประเภทและอาการแห่งทุกข์
ตามหลักทั่วไป

ทุกข์สรุปในปัญจุปาทานขันธ์

หลักเบ็ดเตล็ดเกี่ยวกับทุกข์

สมุทัยอริยสัจ (สมุทัย)

เหตุให้เกิดทุกข์ : ตัณหา

ชีวิตเป็นไปอย่างไร : กระบวนการเกิดทุกข์ "ปฏิจจสมุปบาทสมุทยวาร"

ตัณหา

อุปาทาน

ลักษณะแห่งตัณหา

ที่เกิดและการเกิดแห่งตัณหา

อาการที่ตัณหาทำให้เกิดทุกข์

ทิฏฐิเกี่ยวกับตัณหา

กิเลสทั้งหลายในฐานสมุทัย

นิโรธอริยสัจ (นิโรธ)

ความดับทุกข์ : ดับตัณหา

ชีวิตควรให้เป็นอย่างไร : กระบวนการดับทุกข์ "ปฏิจจสมุปบาทนิโรธวาร"

ดับตัณหา

ดับอุปาทาน

ดับทุกข์

โลกียสุข

โลกุตรสุข

นิพพาน

ความดับแห่งตัณหา

ธรรมเป็นที่ดับแห่งตัณหา

ผู้ดับตัณหา

อาการดับแห่งตัณหา

มรรคอริยสัจ (มรรค)

หลักปฏิบัติที่ทำให้พ้นทุกข์

ชีวิตควรเป็นอยู่อย่างไร "มัชฌิมาปฏิปทา"

สัมมาทิฏฐิ (ความเห็นชอบ)

สัมมาสังกัปปะ (ความดำริชอบ)

สัมมาวาจา (วาจาชอบ)

สัมมากัมมันตะ (การกระทำชอบ)

สัมมาอาชีวะ (อาชีพชอบ)

สัมมาวายามะ (ความเพียรชอบ)

สัมมาสติ (ความระลึกชอบ)

สัมมาสมาธิ (จิตตั้งมั่นชอบ)

ข้อความนำเรื่องมรรค
ข้อความสรุปเรื่องมรรค

วิธีสร้างบุญบารมี

ไตรสิกขา

ศีล (การละชั่ว)

สมาธิ (ทำความดี) สมถภาวนา
     - สมาธิภาวนาตามวิธีธรรมชาติ
     - สมาธิภาวนาตามหลักอิทธิบาท
     - สมาธิภาวนาโดยใช้สตินำ
     - สมาธิภาวนาอย่างเป็นแบบแผน

ปัญญา (ทำใจให้บริสุทธิ์)
   วิปัสสนาภาวนา
     - ทำให้รู้แจ้งตามวิธีธรรมชาติ
     - ทำให้รู้แจ้งตามหลักวิชา

พิจารณาขันธ์ ๕

พิจารณาขันธ์ ๕ เป็นไตรลักษณ์

ดับตัณหา

ดับอุปาทาน

ธรรมะปฏิบัติ

ศีลธรรม

ธรรมะปฏิบัติคืออะไร

ประโยชน์ของการปฏิบัติธรรม

การรักษาศีล

ความหมายของศีล

ศีล จำแนกตามประเภทบุคคล

ศีล ๕ สำหรับคนทั่วไป

ศีล ๘ อุโบสถศีล

ศีล ๑๐ สำหรับสามเณร

ศีล ๒๒๗ สำหรับพระภิกษุ

ศีล ๓๓๑ สำหรับพระภิกษณีุ

วิธีการปฏิบัติธรรม

สมาธิภาวนา

วิปัสสนาภาวนา

หลักการของอานาปานสติ

การทำสมาธิเบื้องต้น

ธรรมบรรยาย-การปฏิบัติธรรม

บทสวดมนต์ และมนต์พิธี

สถานที่ปฏิบัติธรรมทั่วประเทศ

ศาสนพิธี

พิธีกรรมทางศาสนา

กุศลพิธี

บุญพิธี

ทานพิธี

ปกิณณกพิธี

วันสำคัญทางศาสนา

วันมาฆบูชา

วันวิสาขบูชา

วันอัฐมีบูชา

วันอาสาฬหบูชา

วันเข้าพรรษา

วันออกพรรษา

วันพระ หรือวันธรรมสวนะ

องค์กรที่เกี่ยวข้องกับพุทธศาสนา

ศูนย์กลางพุทธศาสนาของโลก

องค์กรทางพระพุทธศาสนา

สถาบันการศึกษาด้านพุทธศาสนา

ทะเบียนวัดในประเทศไทย

“ภิกษุผู้ประกอบด้วยธรรม ๑๐ ประการ ...
สัมมาทิฐิ สัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ สัมมาญาณะ สัมมาวิมุตติ
..ย่อมเป็นผู้ควรของคำนับ เป็นผู้ควรของต้อนรับ ผู้ควรแก่ทักษิณา เป็นผู้ควรอัญชลีกรรม เป็นนาบุญของโลก”

หนังสือ พระพุทธศาสนาจากพระโอษฐ์
รองศาสตราจารย์แสง จันทร์งาม

ประวัติ พระอานนทเถระ

พระอานนท์ เป็นสหชาติและพุทธอุปัฏฐาก ของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้รับการยกย่องว่าเป็นเอตทัคคะ ผู้เลิศกว่าพระสาวกอื่น ถึง 5 ประการ และเป็นพหูสูต เนื่องจากเป็นผู้ทรงจำพระสูตร ที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสไว้ และเป็นผู้ที่สาธยายพระสูตร จนทำให้ปฐมสังคายนาสำเร็จเรียบร้อย

กำเนิดพระอานนท์
พระอานนท์ ก่อนจะผนวชนั้น ทรงเป็นเจ้าชายแห่งศากยวงศ์ โดยท่านเป็นพระโอรสของพระเจ้าอมิโตทนะ ศากยราช ผู้เป็นพระอนุชาของพระเจ้าสุทโธทนมหาราช พระพุทธบิดา พระมารดาของท่านทรงพระนามว่า มฤคี พระอานนท์ จึงถือว่าเป็นลูกผู้น้องของเจ้าชายสิทธัตถะ และเป็นสหชาติของเจ้าชายสิทธัตถะ เนื่องจากในวันประสูตินั้น ได้บังเกิดสหชาติกับพระพุทธเจ้า ทั้ง 7 ได้แก่ (1) พระนางพิมพาราหุลมาตา (2) ฉันนะอำมาตย์ (3) กาฬุทายิอำมาตย์ (4) พระอานนท์ (5) กันถกอัสสราช (6) ต้นมหาโพธิ์ (7) ขุมทรัพย์ 4 ทิศ

เจ้าชายอานนท์ออกผนวช
เมื่อสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้ตรัสรู้แล้ว ในพรรษาที่ 2 ได้เสด็จกลับไปโปรดพระพุทธบิดา และพระญาติวงศ์ศากยะ ณ นครกบิลพัศดุ์ ในครั้งนั้น บรรดาศากยราช ได้ทรงเลื่อมใสศรัทธา ต่างได้ถวายพระโอรสของตน ให้ออกบวชตามเสด็จ ยังเหลือแต่ศากยกุมารเหล่านี้ คือ เจ้าชายมหานามะ เจ้าชายอนุรุทธะ เจ้าชายภัททิยะ เจ้าชายภัคคุ เจ้าชายกิมพิละ เจ้าชายอานนท์ และเจ้าชายเทวทัต ครั้นพระพุทธองค์ ประทับอยู่กรุงกบิลพัศดุ์พอสมควรแก่กาลแล้วก็ เสด็จจาริกต่อไปยังที่อื่น

ศากยกุมารเหล่านี้ ได้ถูกพระประยูรญาติวิจารณ์ว่า เหตุที่ไม่อกผนวชตามเสด็จนั้น คงจะไม่ถือว่า ตนเองเป็นพระประยูรญาติ ของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้ากระมัง เจ้าชายมหานามะได้ฟังดังนั้น เกิดละอายพระทัย จึงได้ไปปรึกษากับเจ้าชายอื่นๆ ในที่สุด ตกลงกันว่าจะออกผนวชตามเสด็จ โดยเจ้าชายมหานามะ ไม่อาจบวชได้ เนื่องจากจะต้องเป็นกษัตริย์ต่อไป จึงให้พระอนุชา คือเจ้าชายอนุรุทธะ ออกผนวชแทน

ศากยกุมารทั้ง 6 องค์ มีพระอานนท์ เป็นต้น รวมทั้งอุบาลี ซึ่งเป็นกัลบกด้วยเป็น 7 ได้ตามเสด็จพระพุทธองค์ไป เพื่อขอบรรพชาอุปสมบท และได้เข้าเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าที่อนุปิยอัมพวัน เขตอนุปิยนิคม แคว้นมัลละ แล้ว กราบทูลว่า
“พระพุทธเจ้าข้า พวกหม่อมฉันเป็นเจ้าศากยะ ยังมีมานะ ความถือตัวอยู่ อุบาลีผู้นี้ เป็น นายภูษามาลา เป็นผู้รับใช้ของหม่อมฉันมานาน ขอพระผู้มีพระภาค จงให้อุบาลีผู้เป็นภูษามาลานี้ บวชก่อนเถิด พวกหม่อมฉันจักทำการอภิวาท การลุกรับ อัญชลีกรรม สามีจิกรรม แก่อุบาลีผู้เป็นภูษามาลานี้ เมื่อเป็นอย่างนี้ ความถือตัวว่าเป็นศากยะ ของพวกหม่อมฉันผู้เป็นศากยะ จักเสื่อมคลายลง”

ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคโปรดให้อุบาลี ผู้เป็นภูษามาลาบวชก่อน ให้ ศากยกุมารเหล่านั้นผนวชต่อภายหลัง ฯ พระอุปัชฌายะของท่าน พระอานนท์ ชื่อพระเวลัฏฐสีสเถระ

พระอานนท์บรรลุโสดาบัน
เมื่อศากยราชกุมารทั้ง 6 และอุบาลี ได้ผนวชแล้ว ท่านพระภัททิยะได้เป็นพระอรหัตถ์เตวิชโช ระหว่างพรรษานั้นนั่นเอง ท่านพระอนุรุทธะ เป็นผู้มีจักษุเป็นทิพย์ ภายหลังบรรลุพระอรหัตผล พระภคุเถระ และพระกิมพิลเถระ ภายหลังเจริญวิปัสสนา ได้บรรลุพระอรหัต พระเทวทัตได้บรรลุฤทธิ์อันเป็นของปุถุชน

สำหรับท่านพระอานนท์ ครั้นอุปสมบทแล้ว ได้ศึกษาธรรมจากสำนักของท่านพระปุณณมันตานีบุตร ไม่นานก็ได้สำเร็จชั้นโสดาบัน ในกาลต่อมา ท่านได้เล่าให้ภิกษุทั้งหลายฟังว่า ท่านพระปุณณมันตานีบุตร มีอุปการคุณต่อท่าน และพวกภิกษุผู้นวกะมาก ท่านพระปุณณมันตานีบุตรได้กล่าวสอนท่านว่า
"ดูกรอานนท์ เพราะถือมั่นจึงมีตัณหา มานะ ทิฐิว่าเป็นเรา เพราะไม่ถือมั่น จึงไม่มีตัณหามานะ ทิฐิ ว่าเป็นเรา เพราะถือมั่น รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ จึงมีตัณหา มานะ ทิฐิ ว่าเป็นเรา เพราะไม่ถือมั่น รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ จึงไม่มีตัณหา มานะ ทิฐิว่า เป็นเรา เปรียบเหมือนสตรีหรือบุรุษ รุ่นหนุ่มสาว มีนิสัยชอบแต่งตัว ส่องดูเงาของตนที่กระจก หรือที่ภาชนะน้ำ อันใสบริสุทธิ์ผุดผ่อง เพราะยึดถือ จึงเห็น เพราะไม่ยึด จึงไม่เห็น ฉันใด เพราะถือมั่นรูปเวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ จึงมีตัณหา มานะ ทิฐิ ว่า เป็นเราเพราะไม่ถือมั่น รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ จึงไม่มีตัณหามานะ ทิฐิว่า เป็นเรา ฉันนั้นเหมือนกัน”

จากนั้น ท่านพระอานนท์เล่าต่อไปว่า ท่านพระปุณณมันตานีบุตร ได้ถามท่านว่า รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ เที่ยง หรือไม่เที่ยง ท่านตอบว่า ไม่เที่ยง และในตอนสุดท้ายของการสอนธรรมครั้งนี้ ท่านบอกแก่พระภิกษุทั้งหลายว่า ท่านได้ตรัสรู้ธรรม ซึ่งหมายถึงได้สำเร็จเป็นพระโสดาบัน

พระอานนท์ได้รับแต่งตั้งเป็นพุทธอุปัฎฐาก
กุฎิพระอานนท์ ใกล้กับพระมูลคันธกุฎี บนยอดเขาคิชฌกูฏิ เมืองราชคฤห์ สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แม้ทรงตรัสรู้แล้วถึง 20 พรรษา แต่ยังไม่มีผู้ใด เป็นพุทธอุปัฎฐากประจำ ซึ่งได้สร้างความลำบากแก่พระองค์เป็นอย่างมาก สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้ตรัสว่า บัดนี้ พระองค์ทรงพระชราแล้ว ภิกษุผู้อุปัฏฐากพระองค์บางรูปทอดทิ้งพระองค์ ไปตามทางที่ตนปรารถนา บางรูปวางบาตรจีวร ของพระองค์ไว้บนพื้นดิน แล้วเดินจากไปเสีย จึงขอให้พระสงฆ์ เลือกพระภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง ขึ้นเป็นพุทธอุปัฏฐากประจำ คณะสงฆ์เห็นว่าควรจะมีพระภิกษุรูปใดรูปหนึ่งคอยสนองงานของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

ในครั้งนั้น พระสงฆ์ทั้งหลาย นำโดยพระสารีบุตรมหาเถระ ได้กราบทูลขอเป็นพุทธอุปัฎฐาก แต่พระพุทธองค์ทรงห้ามเสีย แม้พระเถระรูปอื่นๆ จะกราบทูลเสนอตัวเป็นพุทธอุปัฏฐาก แต่พระพุทธองค์ก็ทรงห้ามเสียทุกรูป คงเว้นแต่พระอานนท์ ที่มิได้กราบทูลด้วยถ้อยคำใด พระภิกษุรูปอื่น ได้เตือนให้พระอานนท์ขอโอกาส แต่ท่านพระอานนท์กล่าวว่า
"ท่านผู้เจริญทั้งหลาย อันตำแหน่งที่ขอได้มานั้น จะมีความหมายอะไรเล่า พระบรมศาสดาไม่ทรงเห็นข้าพเจ้าเลยกระนั้นหรือ? ก็หากพระองค์ทรงพอพระทัยในตัวข้าพเจ้าแล้วไซร้ พระองค์ก็คงตรัสเองว่า อานนท์เธอจงอุปัฏฐากเราเถิด"

พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสกับพระภิกษุทั้งหลายว่า ไม่มีผู้ใดจะสามารถ ให้ท่านพระอานนท์เกิดความอุตสาหะขึ้นมาได้เลย แต่เมื่อท่านพระอานนท์รู้แล้ว ท่านจักอุปัฏฐากพระองค์เอง เมื่อพระภิกษุทั้งหลาย ได้ยินพระดำรัสนั้น ก็ทราบทันทีว่า พระองค์ทรงประสงค์ให้ท่านพระอานนท์เป็นพุทธอุปัฏฐาก จึงได้พูดตักเตือนให้ท่านทูลขอตำแหน่งพุทธุปัฏฐากจากพระองค์

พระอานนท์ขอประทานพร 8 ประการ
ดังนั้น ท่านพระอานนท์จึงได้กราบทูลขอพร 8 ประการ หากพระองค์ทรงประทานพร 8 ประการนี้ ท่านจึงจะรับตำแหน่งพุทธุปัฏฐากท่านกราบทูลขอพร ว่า
1. ถ้าจักไม่ประทานจีวรอันประณีตที่พระองค์ได้แล้วแก่ข้าพระองค์
2. ถ้าจักไม่ประทานบิณฑบาตอันประณีตที่พระองค์ได้แล้วแก่ข้าพระองค์
3. ถ้าจักไม่โปรดให้ข้าพระองค์อยู่ในที่ประทับของพระองค์
4. ถ้าจักไม่ทรงพาข้าพระองค์ไปในที่ที่ทรงรับนิมนต์ไว้
5. ถ้าพระองค์จักไปสู่ที่นิมนต์ที่ข้าพระองค์รับไว้
6. ถ้าข้าพระองค์จะพาบริษัทซึ่งมาแต่ที่ไกลเพื่อเฝ้าพระองค์ได้ในขณะที่มาแล้ว
7. ถ้าความสงสัยของข้าพระองค์เกิดขึ้นเมื่อใด ขอให้ได้เข้าเฝ้าทูลถามเมื่อนั้น
8. ถ้าพระองค์ทรงแสดงธรรมเทศนาอันใดในที่ลับหลังข้าพระองค์ จักเสด็จมาตรัสบอกพระธรรมเทศนานั้นแก่ข้าพระองค์อีก

เมื่อข้าพระองค์ได้รับพร 8 ประการนี้ แหละจึงจักเป็นพุทธุปัฏฐากของพระองค์

พระผู้มีพระภาค ได้ตรัสถามถึงโทษและอานิสงส์ ที่ทูลขอพร 8 ประการนี้ ท่านได้กราบทูลว่า ถ้าท่านไม่ทูลขอพรข้อ 1-4 ก็จักมีคนพูดได้ว่า ท่านรับตำแหน่งพุทธุปัฏฐาก เพื่อหวังลาภสักการะอย่างนั้น ๆ เพื่อป้องกันปรวาทะอย่างนั้น ท่านจึงได้ทูลขอพร 4 ข้อนี้ ถ้าท่านไม่ทูลขอพรข้อ 5-7 ก็จักมีคนพูดได้ว่า พระอานนท์บำรุงพระศาสดาไปทำไม เพราะกิจเท่านี้ พระองค์ก็ยังไม่ทรงสงเคราะห์เสียแล้ว และหากท่านไม่ทูลขอพรข้อ 8 เมื่อมีคนมาถามท่านลับหลัง พระพุทธองค์ว่า คาถานี้ สูตรนี้ ชาดกนี้ พระผู้มีพระภาคตรัสที่ไหน? ถ้าท่านตอบเขาไม่ได้ เขาก็จะพูดได้ว่า พระอานนท์เฝ้าติดตามพระผู้มีพระภาค เหมือนเงาตามตัวอยู่เป็นเวลานาน ทำไมเรื่องเท่านี้ยังไม่รู้?

ครั้นท่านได้ทูลชี้แจงแสดงโทษในข้อที่ไม่ควรได้ และอานิสงส์ในข้อที่ควรได้อย่างนี้แล้ว พระผู้มีพระภาคจึงทรงประทานพร ตามที่พระอานนท์กราบทูลขอทุกประการ ท่านพระอานนท์ จึงได้รับตำแหน่งพุทธอุปัฏฐาก และได้อุปัฏฐากพระพุทธองค์ ตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา จนถึงวันเสด็จดับขันธปรินิพพาน ของพระผู้มีพระภาค เป็นเวลา 25 พรรษา

กิจในหน้าที่ของพุทธอุปัฏฐาก
ท่านพระอานนท์ได้รับตำแหน่ง ท่านก็ได้อุปัฏฐากพระผู้มีพระภาคเจ้าด้วยดี กิจที่ท่านทำเป็นประจำ แก่พระพุทธเจ้า คือ
1. ถวายน้ำ 2 อย่าง คือน้ำเย็นและน้ำร้อน
2. ถวายไม้สีฟัน 3 ขนาด
3. นวดพระหัตถ์และพระบาท
4. นวดพระปฤษฏางค์
5. ปัดกวาดพระคันธกุฏี และบริเวณพระคันธกุฏี

ในตอนกลางคืน ท่านกำหนดเวลาได้ว่า เวลานี้พระพุทธองค์ทรงต้องการอย่างนั้น อย่างนี้ แล้วเข้าเฝ้า เมื่อเฝ้าเสร็จ ก็ออกมาอยู่ยาม ณ ภายนอกพระคันธกุฏีในคืนหนึ่ง ๆ ท่านถือประทีปด้ามใหญ่ เวียนรอบบริเวณพระคันธกุฏีถึง 8 ครั้ง ท่านคิดว่า หากท่านง่วงนอน เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสเรียกท่าน จะไม่สามารถขานรับได้ ฉะนั้น จึงไม่ยอมวางประทีปตลอดทั้งคืน

ท่านพระพุทธโฆษาจารย์ ได้กล่าวยกย่องท่านพระอานนท์ไว้ว่า ท่านขยันในการอุปัฏฐากมาก ในบรรดาพระภิกษุผู้เคยอุปัฏฐากพระพุทธเจ้ามาแล้ว ไม่มีใครทำได้เหมือนท่าน เพราะพระภิกษุเหล่านั้น ไม่รู้พระทัยของพระพุทธองค์ดี จึงอุปัฏฐากได้นาน ด้วยเหตุนี้ ในคราวที่พระพุทธองค์จะเสด็จดับขันธปรินิพพาน พระองค์ได้ตรัสกับท่านว่า
"อานนท์ เธอได้อุปัฏฐากตถาคตด้วยกายธรรม วจีกรรมมโนกรรม อันประกอบด้วยเมตตา ซึ่งเป็นประโยชน์เกื้อกูล เป็นความสุข ไม่มีสอง หากประมาณมิได้ มาช้านานแล้ว เธอได้ทำบุญไว้มากแล้วอานนท์ เธอจงประกอบความเพียรเถิด จักเป็นผู้ไม่มีอาสวะโดยฉับพลัน"

แล้วตรัสประกาศเกียรติคุณของพระอานนท์ ให้ปรากฏแก่ภิกษุทั้งหลายว่า
“ดูกรภิกษุทั้งหลาย พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหลายเหล่าใด ที่มีมาแล้วในอดีตกาล ภิกษุผู้เป็นอุปัฏฐากของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าเหล่านั้น อย่างยิ่งก็เหมือนกับอานนท์ของเราเท่านั้น พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหลายเหล่าใด ที่จักมีอนาคตกาล ภิกษุผู้เป็นอุปัฏฐากของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าเหล่านั้น อย่างยิ่งก็เพียงอานนท์ของเราเท่านั้น อานนท์เป็นบัณฑิต ย่อมรู้ว่า นี่เป็นกาล เพื่อจะเข้าเฝ้าพระตถาคต นี่เป็นกาลของพวกภิกษุ นี่เป็นกาลของพวกภิกษุณี นี่เป็นกาลของพวกอุบาสก นี่เป็นกาลของพวกอุบาสิกา นี่เป็นกาลของพระราชา นี่เป็นกาลของพวกอำมาตย์ราชเสวก นี่เป็นกาลของพวกเดียรถีย์ นี่เป็นกาลของพวกสาวกของพวกเดียรถีย์”

พระอานนท์ผู้เป็นเอตทัคคะผู้เลิศกว่าภิกษุรูปอื่น
พระอานนท์ได้รับการสรรเสริญจากสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ให้เป็นเอตทัคคะ (เลิศ) 5 ประการ คือ
1. มีสติ รอบคอบ
2. มีคติ คือความทรงจำแม่นยำ
3. มีความเพียรดี
4. เป็นพหูสูต
5. เป็นยอดของภิกษุผู้อุปัฏฐากพระพุทธเจ้า

ภิกษุอื่น ๆ ที่ได้รับยกย่อง ว่าเป็นเอตทัคคะ ก็ได้รับเพียงอย่างเดียว แต่พระอานนท์ท่านได้รับถึง 5 ประการ นับว่าหาได้ยากมาก ความเป็นพหูสูตของพระอานนท์นั้น นับว่าเป็นคุณูปการต่อพระพุทธศาสนา กล่าวคือ ภายหลังพุทธปรินิพพานแล้ว มีภิกษุบางพวก กล่าวติเตียนพระศาสนา ทำให้พระมหากัสสปเถระ เกิดความสังเวชในใจว่า ในอนาคต พวกอลัชชีจะพากันกำเริบ ย่ำเหยียบพระศาสนา จำต้องกระทำการสังคายนาพระไตรปิฎก ให้เป็นหมวดหมู่ จึงได้นัดแนะพระภิกษุสงฆ์ ให้ไปประชุมกันที่กรุงราชคฤห์ เพื่อสังคายนาพระธรรมวินัย ตลอดเข้าพรรษา

การสังคายนาพระธรรมวินัยครั้งนั้น ได้มีพระมหาเถระ 3 รูป ที่มีส่วนสำคัญในการสังคายนา กล่าวคือ
1. พระอานนท์เถระ ผู้เป็นพุทธอุปฐาก ซึ่งได้รับประทานพรข้อที่ 8 ทำให้ท่าน เป็นผู้ทรงจำพระพุทธวจนะไว้ได้มาก ท่านจึงได้รับหน้าที่ ตอบคำถามเกี่ยวกับพระธรรม ดังบทสวดคาถาต่าง ๆ มักขึ้นต้นด้วย “เอวัมเม สุตัง เอกัง สะมะยัง ภะคะวา.....” อันหมายถึง “ข้าพเจ้า (คือพระอานนท์เถระ) ได้สดับมาแล้วอย่างนี้ สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า”

2. พระอุบาลี ซึ่งเคยเป็นพนักงานภูษามาลา ในราชสำนักกรุงกบิลพัสดุ์ และออกบวชพร้อมศากยราชกุมาร ท่านได้จดจำพระวินัยเป็นพิเศษ มีเรื่องเล่าในพระวินัยปิฏกว่า สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงแสดงเรื่องวินัยแก่พระภิกษุทั้งหลาย และสรรเสริญพระวินัย และสรรเสริญพระอุบาลีเป็นอันมาก ภิกษุทั้งหลาย จึงพากันไปเรียนวินัยจากพระอุบาลี ในการสังคายนาครั้งนี้ ท่านจึงได้รับหน้าที่ วิสัชชนาเกี่ยวกับพระวินัย

3. พระมหากัสสปเถระ ซึ่งเป็นเลิศทางธุดงค์วัตร และเป็นผู้ชักชวนให้สังคายนาพระธรรมวินัย เป็นผู้ถามทั้งพระธรรมและพระวินัย

ท่านพระพุทธโฆษาจารย์ ได้เล่าไว้ว่า ท่านพระอานนท์มีปัญญา มีความจำดี ท่านได้ฟังครั้นเดียว ไม่ต้องถามอีกก็สามารถจำได้เป็นจำนวนตั้ง 60,000 บาท 15,000 คาถา โดยไม่เลอะเลือน ไม่คลาดเคลื่อน เหมือนบุคคลเอาเถาวัลย์มัดดอกไม้ ถือไป เหมือนจารึกอักษรลงบนแผ่นศิลา เหมือนน้ำมันใสของราชสีห์ ที่บุคคลใส่ไว้ในหม้อทองคำ ฉะนั้น

ด้วยเหตุที่ท่านขยันเรียน และมีความจำดีนี่เอง ท่านจึงได้รับยกย่องว่าเป็นพหูสูต เป็นธรรมภัณฑาคาริก ทรงจำพระพุทธพจน์ได้ถึง 84,000 พระธรรมขันธ์ คือ ท่านเรียนจากพระพุทธองค์ 82,000 พระธรรมขันธ์ และเรียนจากเพื่อนสหธรรมมิกอีก 2,000 พระธรรมขันธ์ แม้ท่านจะเป็นเพียงพระโสดาบันก็ตาม แต่ท่านก็มีปัญญา แตกฉานในปฏิสัมภิทา มีความรู้เชี่ยวชาญในเรื่องปฏิจจสมุปบาท จึงสามารถสั่งสอนศิษย์ได้มากมาย ศิษย์ของท่านส่วนมากก็เป็นพหูสูต เช่นเดียวกับท่าน ว่ากันว่า ท่านพูดได้เร็วกว่าคนธรรมดา 8 เท่า คือคนเราพูด 1 คำ ท่านพูดได้ 8 คำ

ท่านพระพุทธโฆษาจารย์ ได้พรรณนาคุณของท่านพระอานนท์ไว้อีกอย่างหนึ่งว่า ท่านมีรูปงาม น่าเลื่อมใส น่าทัศนายิ่งนัก ยิ่งเป็นพหูสูตด้วย ก็ยิ่งทำให้สังฆมณฑลนี้ งดงามยิ่งขึ้น ด้วยเหตุนี้ จึงมีบริษัททั้ง 4 นิยมไปหาท่านกันมาก ข้อนี้สมจริงดังพระดำรัส ที่ตรัสยกย่องท่านว่า ท่านมีอัพภูตธรรม คือคุณอันน่าอัศจรรย์ 4 ประการ คือ ถ้าภิกษุบริษัท ภิกษุณีบริษัท อุบาสกบริษัท และอุบาสิกาบริษัทเข้าไปหาท่าน พอได้เห็นรูปเท่านั้น ก็มีความยินดี พอได้ฟังธรรมเทศนาของท่าน ก็ยิ่งมีความยินดี แม้เมื่อท่านแสดงธรรมจบลงแล้ว ก็ยังฟังไม่อิ่ม แล้วทรงเปรียบเทียบท่าน ซึ่งมีคุณอันน่าอัศจรรย์นี้ กับพระเจ้าจักรพรรดิ คือว่า พระเจ้าจักรพรรดินั้น เมื่อขัตติยบริษัท พราหมณบริษัท คฤหบดีบริษัท และสมณบริษัทเข้าเฝ้า พอได้เห็น ก็มีความยินดี ครั้นได้ฟังพระราชดำรัส ก็ยิ่งมีความยินดี แม้ตรัสจบแล้วก็ยังไม่อิ่ม

นอกจากหน้าที่อุปัฏฐากประจำองค์อย่างใกล้ชิดแล้ว ท่านพระอานนท์ ยังปฏิบัติหน้าที่อื่น ๆ อีกหลายอย่าง เช่น

งานรับสั่ง
- ครั้งหนึ่ง พระพุทธองค์รับสั่งให้ท่านไปประกาศคว่ำบาตร แก่วัฑฒลิจฉวี เพราะเหตุที่วัฑฒลิจฉวี ได้สมรู้ร่วมคิดกับพระเมตติยะ และพระภุมมชกะ กล่าวใส่ร้ายท่านพระทัพพมัลลบุตร ว่า เสพเมถุนธรรมกับชายาเดิมของท่าน
- ครั้งหนึ่ง รับสั่งให้ท่าน นำนางยักษิณีเข้าเฝ้า เพื่อระงับการจองเวรจองผลาญกันและกัน
- ครั้งหนึ่ง รับสั่งให้ท่าน เรียกพระภิกษุสงฆ์ที่นครเวสาลีเข้าประชุม เพื่อฟังอานาปานสติ
- ครั้งหนึ่งรับสั่งให้ท่านแจ้งข่าวแก่พวกมัลลกษัตริย์ กรุงกุสินาราว่า พระพุทธองค์จะเสด็จดับขันธปรินิพพาน ที่ป่าไม้สาละ ณ ราตรีนั้น เป็นต้น

งานมอบหมาย เช่น
- ครั้งหนึ่งพระเจ้าปเสนทิโกศล ทรงเลื่อมใสศรัทธา ทรงพระประสงค์จะถวายนิตยภัตร แก่พระพุทธองค์และพระภิกษุสงฆ์ เป็นประจำทุกวัน พระพุทธองค์ตรัสว่า พระพุทธเจ้าทั้งหลาย ย่อมไม่รับนิตยภัตรประจำ ในที่แห่งเดียว เพราะมีคนจำนวนมาก ต้องการจะทำบุญกับพระพุทธเจ้า จึงหวังจะให้เสด็จไปหาตนกันทั้งนั้น เมื่อพระเจ้าปเสนทิโกศลทรงทราบดังนั้น จึงทูลขอพระภิกษุ 1 รูปให้ไปรับนิตยภัตรของพระองค์ พระผู้มีพระภาค จึงทรงมอบภาระนี้ ให้แก่ท่านพระอานนท์ เมื่อได้รับมอบหมายแล้ว ท่านก็ไปรับเป็นประจำ แม้ว่าในตอนหลัง ๆ พระเจ้าปเสนทิโกศล จะทรงลืมสั่งให้คนจัดนิตยภัตรถวายไปบ้าง แต่ท่านก็ยังไปอยู่เป็นประจำ

- อีกครั้งหนึ่ง พระเจ้าปเสนทิโกศล ทรงพระประสงค์จะให้พระนางมัลลิกาเทวี และพระนางวาสภขัตติยา พระมเหสีของพระองค์ ได้ศึกษาธรรม จึงทูลนิมนต์ให้พระพุทธองค์ กับภิกษุสงฆ์ 500 รูป ไปสอนธรรมแก่พระมเหสีทั้งสอง พระพุทธองค์ตรัสบอกข้อขัดข้อง ดังกล่าวแล้วข้างต้น พระเจ้าปเสนทิโกศลจึงทูลขอ ให้พระพุทธองค์ทรงมอบหมาย ให้ภิกษุรูปอื่นไปแทน พระพุทธองค์ ก็มอบหมายให้ท่านพระอานนท์ รับภาระนี้ และท่านก็ทำได้ดีเช่นเดียวกัน

- และในตอนที่จะเสด็จปรินิพพาน ได้ทรงมอบหมายให้ท่าน ลงพรหมทัณฑ์แก่พระฉันนะ เมื่อพระองค์นิพพานไปแล้วในฐานหัวดื้อ ไม่ยอมเชื่อฟัง คำตักเตือนของพระอัครสาวก และเมื่อพระพุทธองค์ปรินิพพานแล้ว ท่านก็ได้ไปลงพรหมทัณฑ์ แก่พระฉันนะ สำเร็จตามที่ทรงมอบหมายไว้

ความภักดีของพระอานนท์ที่มีต่อสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
พระอานนท์นั้น เป็นผู้มีความจงรักภักดีต่อสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เป็นอย่างยิ่ง ท่านยอมสละชีพของท่าน เพื่อสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ อย่างเช่น เมื่อพระเทวทัต ได้วางอุบายจะปลงพระชนม์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า โดยมอมเหล้าช้างนาฬาคิรี ซึ่งกำลังตกมัน แล้วปล่อยออกไป ในขณะที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จออกบิณฑบาต โดยมีพระอานนท์ เป็นปัจฉาสมณะ เมื่อช้างนาฬาคิรี วิ่งเข้ามาทางพระพุทธองค์ พระอานนท์ จึงได้เดินล้ำมาเบื้องหน้าพระศาสดา ด้วยคิดหมาย จะเอาองค์ป้องกันสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้มีพระพุทธดำรัสให้พระอานนท์หลีกไป อย่าป้องกันพระองค์เลย แต่พระอานนท์ได้กราบทูลว่า
“ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ชีวิตของพระองค์มีค่ายิ่งนัก พระองค์อยู่เพื่อเป็นประโยชน์แก่โลก เป็นดวงประทีปของโลก เป็นที่พึ่งของโลก ขอพระองค์อย่าเสี่ยงกับอันตรายครั้งนี้เลย ชีวิตของข้าพระองค์ มีค่าน้อย ขอให้ข้าพระองค์ได้สละสิ่งซึ่งมีค่าน้อย เพื่อรักษาสิ่งที่มีค่ามาก เหมือนสละกระเบื้อง เพื่อรักษาซึ่งแก้วมณีเถิดพระเจ้าข้าฯ”

สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ตรัสว่า
“อย่าเลยอานนท์ บารมีเราได้สร้างมาดีแล้ว ไม่มีใครสามารถปลงชีวิตของตถาคตได้ ไม่ว่าสัตว์ดิรัจฉาน หรือมนุษย์ หรือเทวดามารพรหมใด ๆ”

ในขณะนั้นช้างนาฬาคิรี วิ่งมาจนจะถึงพระองค์ของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแล้ว พระองค์จึงได้แผ่พระเมตตาจากพระหฤทัย ซึ่งไปกระทบกับใจ อันคลุกอยู่ด้วยความมึนเมา ของช้างนาฬาคิรีได้ ช้างใหญ่หยุดชะงัก ใจสงบลง และหมอบลงแทบพระบาท พระพุทธองค์ทรงใช้พระหัตถ์ ลูบที่ศีรษะพญาช้าง พร้อมกับตรัสว่า
“นาฬาคิรีเอ๋ย เธอกำเนิดเป็นดิรัจฉานในชาตินี้ เพราะกรรมอันไม่ดีของเธอในชาติก่อนแต่งให้ เธออย่าประกอบกรรมหนัก คือทำร้ายพระพุทธเจ้า เช่นเราอีกเลย เพราะจะมีผลเป็นทุกข์ แก่เธอตลอดกาลนาน”

ช้างนาฬาคิรีน้ำตาไหลพราก น้อมรับฟังพระพุทธดำรัส ด้วยอาการดุษฎี (ในคัมภีร์อนาคตวงศ์กล่าวว่า ในอนาคตกาล นับจากพระศรีอริยเมตไตรยพุทธเจ้าไป จะมีพระพุทธเจ้ามาตรัสรู้อีกหลายพระองค์ และช้างนาฬาคิรี จะได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าองค์หนึ่ง ทรงพระนามว่า พระติสสพุทธเจ้า)

พระอานนท์เป็นผู้ออกแบบจีวรสงฆ์
เกียรติคุณอีกอย่างหนึ่ง ที่ท่านได้รับยกย่องจากพระพุทธองค์ คือ มีฝีมือทางช่าง สาเหตุที่ทรงชมเชย มีว่า ครั้งหนึ่ง พระพุทธองค์เสด็จจากนครราชคฤห์ ไปสู่ทักษิณาคิรีชนบท ได้ทอดพระเนตรเห็นคันนาของชาวมคธ เป็นรูปสี่เหลี่ยม มีคันนาสั้น ๆ คั่นในระหว่าง แล้วตรัสถามท่านพระอานนท์ว่า จะเย็บจีวรอย่างนั้นได้ไหม? ท่านทูลรับว่า เย็บได้ และต่อมา ท่านเย็บจีวรให้พระหลายรูป แล้วนำไปถวายให้ทอดพระเนตร พระพุทธองค์ทอดพระเนตรแล้วตรัสชมเชยในท่ามกลางสงฆ์ว่า
"ดูกรภิกษุทั้งหลาย อานนท์เป็นคนฉลาด เป็นเจ้าปัญญา ซาบซึ้งถึงเนื้อความแห่งถ้อยคำ ที่เรากล่าวโดยย่อ ให้พิสดารได้ ทำผ้ากุสิก็ได้ ทำผ้าอัฑฒกุสิ ผ้ามณฑล ผ้าอัฑฒมณฑล ผ้าวิวัฏฏะ ผ้าอนุวิวัฏฏะ ผ้าคีเวยยกะ ผ้าชังเฆยยกะ และผ้าพาหันตะก็ได้"

พระอานนท์ผู้ประหยัด
นอกจากนี้ พระอานนท์เป็นผู้ที่ประหยัด และฉลาดในเรื่องนี้มาก ดังเหตุการณ์ที่พระมเหสีของพระเจ้าอุเทน แห่งนครโกสัมพี เสื่อมใสในการแสดงธรรมของพระอานนท์ จึงได้ถวายจีวรจำนวน 500 ผืน แด่พระอานนท์ เมื่อพระเจ้าอุเทนทราบ จึงตำหนิพระอานนท์ว่า รับจีวรไปจำนวนมาก เมื่อได้โอกาสจึงนมัสการถามว่า เอาจีวรไปทำอะไร
“พระคุณเจ้า ทราบว่า พระมเหสีถวายจีวรพระคุณเจ้า 500 ผืน พระคุณเจ้ารับไว้ทั้งหมดหรือ”
“ขอถวายพระพร อาตมาภาพรับไว้ทั้งหมด”
“พระคุณเจ้ารับไว้ทำไมมากมายนัก”
“เพื่อแบ่งถวาย แก่พระภิกษุผู้มีจีวรเก่าคร่ำคร่า”
“จะเอาจีวรเก่าคร่ำคร่าไปทำอะไร”
“เอาไปทำเพดาน”
“จะเอาผ้าเพดานเก่าไปทำอะไร”
“เอาไปทำผ้าปูที่นอน”
“จะเอาผ้าปูที่นอนเก่าไปทำอะไร”
“เอาไปทำผ้าเช็ดเท้า”
“จะเอาผ้าเช็ดเท้าเก่าไปทำอะไร”
“เอาไปทำผ้าเช็ดธุลี”
“จะเอาผ้าเช็ดธุลีเก่าไปทำอะไร”
“เอาไปโขลกขยำกับโคลนแล้วฉาบทาฝา”
พระเจ้าอุเทนทรงเลื่อมใสว่า พระสมณบุตร เป็นผู้ประหยัด จึงถวายผ้าจีวรอีก 500 ผืนแด่พระอานนท์

พระอานนท์ผู้เป็นปฐมเหตุให้เกิดภิกษุณี
ภายหลังจากที่สมเด็จพระเจ้าสุทโทนมหาราช ผู้เป็นพระพุทธบิดา ได้สิ้นพระชนม์แล้ว พระนางมหาปชาบดี ผู้เป็นพระอัครมเหสี และพระมาตุจฉา ของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้มีศรัทธาปสาทะ ที่จะออกบวชเป็นภิกษุณี จึงเสด็จพร้อมด้วยเหล่าศากยกุมารีหลายพระองค์ ได้ไปเข้าเฝ้าสมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้า เพื่อทูลขอออกบวช แต่พระพุทธองค์ทรงห้ามเสีย แม้พระนางเจ้าจะได้กราบทูลขอถึง 3 ครั้ง แต่พระพุทธองค์ก็ไม่ทรงประทานพระพุทธานุญาต ทำให้พระนางเสียพระทัยมาก จึงกรรแสงอยู่หน้าประตูป่ามหาวัน

เมื่อพระอานนท์ทราบเข้า จึงมีมหากรุณาจิต คิดจะช่วยเหลือพระนาง ให้สำเร็จดังประสงค์ จึงได้ไปกราบทูลขอสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า โดยอ้างเหตุผลต่าง ๆ ทำให้สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ประทานพระพุทธานุญาต โดยมีเงื่อนไขว่า สตรีนั้นจะต้องรับครุธรรม 8 ประการ ก่อน ถึงจะอุปสมบทได้ เสร็จแล้ว สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้ทรงแสดงครุธรรม 8 ประการ แก่พระอานนท์ และพระอานนท์ก็จำครุธรรม 8 ประการนั้น ไปเฝ้าพระนางมหาปชาบดี ซึ่งพระนางก็ทรงยอมรับครุธรรมนั้น และได้อุปสมบท เป็นภิกษุณีรูปแรกในพระพุทธศาสนา

พระอานนท์บรรลุอรหัตผล
ภายหลังจากพิธีถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระแล้ว พระมหากัสสปเถระเจ้า ได้ดำริจะให้มีการทำปฐมสังคายนาพระธรรมวินัย พระมหาเถระได้รับอนุมัติจากสงฆ์ ให้เลือกพระภิกษุผู้เชี่ยวชาญในพระธรรมวินัย จำนวน 500 รูป เพื่อทำปฐมสังคายนา ท่านพระมหากัสสปเถระเลือกได้ 499 รูปอีกรูปหนึ่งท่านไม่ยอมเลือก ความจริงท่านต้องการจะเลือกเอาท่านพระอานนท์ แต่ขณะนั้น ท่านพระอานนท์ยังไม่ได้เป็นพระอรหันต์ ครั้นจะเลือกท่านพระอานนท์ก็เกรงจะถูกครหาว่า "เห็นแก่หน้า" เพราะท่านรักพระอานนท์มาก แต่ครั้นจะเลือกภิกษุอื่น ไม่เลือกท่านพระอานนท์ ก็เกรงว่า การทำสังคายนาครั้งนี้ จักไม่สำเร็จผลด้วยดี เพราะท่านพระอานนท์ ได้รับยกย่องจากพระพุทธองค์ว่า เป็นพหุสูต เป็นธรรมภัณฑาคาริก จึงได้ระบุชื่อพระเถระอื่น ๆ 499 รูป แล้วนิ่งเสีย ต่อพระสงฆ์ลงมติว่าท่านพระอานนท์ ควรจะเข้าร่วมทำสังคายนาครั้งนี้ด้วย ท่านจึงได้รับเข้าเป็นคณะสงฆ์ ผู้จะทำสังคายนา ครบจำนวน 500 รูป

เมื่อได้รับคัดเลือกแล้ว ท่านได้เดินทางจากนครกุสินารา กลับไปยังนครสาวัตถีอีก ในระหว่างทาง ท่านได้แสดงพระธรรมเทศนา แก่ประชาชนจำนวนมาก ที่เศร้าโศกเสียใจ เพราะการปรินิพพานของพระพุทธองค์ เมื่อถึงพระเชตวันมหาวิหาร ท่านก็ได้ปฏิบัติ ปัดกวาดพระคันธกุฏี เสมือนเมื่อพระพุทธองค์ยังทรงพระชนม์อยู่ นอกจากปฏิบัติพระคันธกุฏีแล้ว ท่านได้ใช้เวลาส่วนมากให้หมดไป ด้วยการยืนและนั่ง ไม่ค่อยจะได้จำวัด ด้วยเหตุนี้เอง จึงทำให้ท่านไม่สบาย ต้องฉันยาระบายเพื่อให้กายเบา

ครั้นให้ปฏิสังขรณ์เสนาสนะที่ชำรุด ในพระเชตวันสำเร็จแล้ว พอใกล้วันเข้าพรรษา จึงได้ออกเดินทางไปสู่กรุงราชคฤห์ เพื่อร่วมทำสังคายนา เมื่อถึงแล้ว ท่านได้ทำความเพียรอย่างหนัก เพื่อให้สำเร็จอรหัตต์ ก่อนการทำสังคายนา แต่ก็ยังไม่สำเร็จ เพื่อน ๆ ได้ตักเตือนท่านว่า ในวันรุ่งขึ้น ท่านจะต้องเข้าไปนั่งในสังฆสันนิบาตแล้ว ท่านเอง เป็นพระเสขบุคคลอยู่ ขอให้ทำความเพียร อย่าประมาท ในคืนนั้น ท่านได้เดินจงกรม กำหนดกายคตาสติ จนจวบปัจจุสมัยใกล้รุ่ง จึงลงจากที่จงกรม หมายใจจะหยุดนอนพักผ่อนในวิหารสักครู่ก่อน แต่พอเอนกายลงนอน ศีรษะยังไม่ทันถึงหมอน และเท้าทั้งสองยังไม่พ้นจากพื้น ก็ได้สำเร็จเป็นพระอรหันต์

ครั้นถึงเวลาประชุมทำสังคายนา พระมหาเถระรูปอื่น ๆ ก็พากันไปยังธรรมสภา ณ ถ้ำสัตตบรรณคูหากันอย่างพร้อมเพรียง และต่างรูปต่างก็นั่งอยู่ ณ อาสนะแห่งตน ๆ แต่อาสนะของท่านพระอานนท์ ยังว่างอยู่ เพราะท่านพระอานนท์คิดใคร่ จะประกาศให้พระมหาเถระทั้งหลาย ได้ทราบว่า ท่านได้สำเร็จเป็นพระอรหันต์แล้ว จึงไม่ได้ไปพร้อมกับพระเถระอื่น ๆ เมื่อกำหนดกาลเวลาพอเหมาะแล้ว ท่านจึงแทรกดินลงไป และผุดขึ้น ณ อาสนะแห่งตน แต่บางท่านกล่าวว่า ท่านเหาะไปทางอากาศ ตกลงบนอาสนะของท่าน

พระอานนท์ผู้อ่อนน้อมถ่อมตน
ก่อนการสังคายนาพระธรรมวินัยจะเริ่ม พระมหากัสสปเถระ ตั้งปัญหาหลายประการ แก่พระอานนท์ อาทิ การใช้เท้าหนีบผ้าของพระศาสดา ในขณะปะหรือชุนผ้า การไม่อาราธนาให้สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ดำรงพระชนม์อยู่ แม้จะได้ทรงแสดงนิมิตโอภาสหลายครั้ง ก่อนที่พระองค์จะปลงสังขาร การเป็นผู้ขวนขวาย ให้สตรีเข้ามาบวชในพุทธศาสนา การไม่กราบทูลถาม เรื่องสิกขาบทเล็กน้อย ที่พระพุทธองค์ทรงตรัสให้สงฆ์ถอนได้ ว่าคือสิกขาบทอะไรบ้าง และการจัดสตรี ให้เข้าไปถวายบังคมพระพุทธสรีระก่อนบุรุษ ภายหลังปรินิพพาน ทำให้น้ำตาของสตรีเหล่านั้น เปื้อนพระพุทธสรีระ ถึงแม้พระอานนท์เถระ จะอ้างเหตุผลมากล่าวแก่ที่ประชุมสงฆ์ แต่เมื่อที่ประชุมสงฆ์เห็นว่าเป็นอาบัติ ท่านก็แสดงอาบัติต่อสงฆ์ หรือแสดงการยอมรับผิด

การแสดงอาบัติของพระอานนท์นั้น เป็นกุศโลบายของพระมหากัสสปเถระ ที่ต้องการจะวาง ระเบียบวิธีการปกครองคณะสงฆ์ ให้ที่ประชุมเห็นว่า อำนาจของสงฆ์นั้น ยิ่งใหญ่เพียงใด คำพิพากษาวินิจฉัยของสงฆ์ ถือเป็นคำเด็ดขาด แม้จะเห็นว่าตนไม่ผิด แต่เมื่อสงฆ์เห็นว่าผิด ผู้นั้นก็ต้องยอม เป็นตัวอย่างที่ภิกษุสงฆ์รุ่นหลังจะได้ยอมทำตาม

นอกจากนี้ ยังเป็นการเสริมเกียรติคุณของพระอานนท์เถระ ให้เป็นตัวอย่างของผู้ว่าง่าย เคารพยำเกรงผู้ใหญ่ เป็นปฏิปทา ที่ใครๆ พากันอ้างถึง ด้วยความนิยมชมชอบในการต่อมา

พระอานนท์ปรินิพพาน
ภายหลังสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เสด็จดับขันธปรินิพพานแล้ว พระอานนท์ได้เที่ยวจาริก สั่งสอนเวไนยสัตว์แทนองค์พระศาสดา จนชนมายุของท่านล่วงเข้า 120 ปี ท่านจึงได้พิจารณาอายุสังขารของท่าน พบว่า อายุสังขารของท่านนั้น ยังอีก 7 วันก็จะสูญสิ้น เข้าสู่พระนิพพาน ท่านจึงพิจารณาว่า ท่านจะเข้านิพพาน ณ ที่ใด ก็เห็นว่า ท่านจะเข้านิพพานที่ปลายแม่น้ำโรหิณี ซึ่งตั้งอยู่ระหว่างเมืองกบิลพัสดุ์ กับเมืองโกลิยะ ซึ่งมีพระประยูรญาติอยู่ทั้ง 2 ฝ่าย

จากนั้น ท่านจึงได้ลาภิกษุสงฆ์ และชนทั้งหลาย จนครบ 7 วันแล้ว ท่านจึงได้แสดงอิทธิปาฏิหาริย์ นานาประการ แล้วตั้งจิตอธิษฐาน ให้กายของท่านแตกออกเป็น 2 ภาค ภาคหนึ่ง ให้ตกที่ฝั่งกรุงกบิลพัสดุ์ อีกภาคหนึ่ง ตกที่โกลิยะ แล้วท่านได้เจริญเตโชกสิณ ทำให้เปลวเพลิงบังเกิดในร่างกาย เผาผลาญมังสะและโลหิต ให้สูญสิ้น ยังเหลือแต่พระอัฐิธาตุ สีขาวดังสีเงิน พระอัฐิธาตุที่เหลือ จึงแตกออกเป็น 2 ภาค ด้วยกำลังอธิษฐานของท่าน บรรดาพระประยูรญาติ และชนที่มาชุมนุมกัน ณ ที่นั้น ต่างก็รองรับพระธาตุไว้ แล้วสร้างพระเจดีย์บรรจุไว้ทั้ง 2 ฟากของแม่น้ำโรหิณี

อ่านข้อมูลเพิ่มเติม

พระอานนท์เถระ เอตทัคคะในทางผู้เป็นพหูสูตร ผู้มีสติ ผู้มีคติ ผู้มีความเพียร และเป็นพุทธอุปัฏฐาก

ย้อนกลับ

เนื้อหา : จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

ฟังธรรมะบรรยาย
(มากกว่า ๔,๐๐๐ ไฟล์)

อ่านพระไตรปิฎก
(คัมภีร์สำคัญทางพุทธศาสนา)

อ่านหนังสือธรรมะออนไลน์
(โดยพระเกจิอาจารย์ชื่อดัง)

วิธีปฏิบัติธรรม
(ธรรมะภาคปฏิบัติ)

จุดมุ่งหมายสูงสุดของพระพุทธศาสนา

จุดหมายสูงสุด ของพระพุทธศาสนา พึงบรรลุได้ด้วยความสุขหรือด้วยข้อปฏิบัติที่มีความสุข มิใช่บรรลุด้วยความทุกข์ หรือด้วยข้อปฏิบัติที่เป็นทุกข์

ผู้ปฏิบัติจะต้องไม่ติดใจหลงไหลในความสุขที่เกิดขึ้นแก่ตน ไม่ปล่อยให้ความสุขที่เกิดขึ้นนั้น ครอบงำ
        จิตใจของตน ยังมีจิตใจเป็นอิสระ สามารถก้าวหน้าไปในธรรมเบื้องสูง ต่อๆ ไป จนบรรลุความเป็นอิสระ
        หลุดพ้นโดยบริบูรณ์

ซึ่งเมื่อบรรลุจุดหมายนั้นแล้ว ก็สามารถเสวยความสุขที่เคยเสวยมาแล้ว โดยที่ความสุขนั้น ไม่มีโอกาส
ครอบงำจิตใจ ทำให้ติดพันหลงไหลได้เลย

พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต)

หลักแห่งพระพุทธศาสนาโดยสรุป

     พุทธศาสนาคือวิชาและระเบียบปฏิบัติ เพื่อให้รู้สิ่งทั้งปวงถูกต้องตามที่เป็นจริงว่าอะไรเป็นอะไร สิ่งทั้งปวง มีสภาพตามที่เป็นจริง คือ ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ไม่ใช่ตัวหรือของตัว ; แต่สัตว์ทั้งหลายยังหลงรัก หลงยึดติดสิ่งทั้งปวง เพราะอำนาจของการยึดมั่นที่ผิด ในพุทธศาสนามีวิธี ปฏิบัติเรียกว่า ศีล สมาธิ ปัญญา เพื่อใช้เป็นเครื่องมือ ตัดการติดการยึดมั่นนั้นเสีย อุปาทาน การยึดมั่นนั้นมีสิ่งที่ลงเกาะหรือจับยึด คือ ขันธ์ทั้งห้า คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ
      เมื่อรู้จักขันธ์ทั้งห้า ตามที่เป็นจริง ก็จะสามารถเข้าใจสิ่งทั้งปวงจนถึงกับเบื่อหน่ายคลายความอยาก ไม่ยึดอะไร ติดอะไร และเราควรจะมีชีวิตอยู่อย่างที่เรียกว่า "เป็นอยู่ชอบ" คือให้ วันคืนเต็มไปด้วยความปีติ ปราโมทย์ อันเกิดมาจากการกระทำที่ดีที่งามที่ถูกต้องอยู่เป็นประจำ แล้วระงับความฟุ้งซ่าน เกิดสมาธิ เกิดความเห็นแจ้งได้เรื่อยๆ ไป จนกระทั่งเกิดความเบื่อหน่าย ความคลายออก ความหลุดพ้น และนิพพานได้ตามความเหมาะสมของสิ่งแวดล้อม
      ถ้าเราจะรีบเร่งทำให้ได้ผลเร็วขึ้น ก็มีแนวปฏิบัติที่เรียกว่า วิปัสสนาธุระ เริ่มตั้งแต่มี ความประพฤติบริสุทธิ์ มีใจบริสุทธิ์ มีความเห็นบริสุทธิ์ เรื่อยขึ้นไปจนถึงมีปัญญา คือความเห็นแจ้งบริสุทธิ์ ในที่สุดก็จะตัดกิเลสที่ผูกมัดคนให้ติดอยู่กับวิสัยโลกออกเสียได้ เรียกว่า การบรรลุมรรคผล

ท่านพุทธทาสภิกขุ : คู่มือมนุษย์

สงวนลิขสิทธิ์โดย ธรรมะพีเดีย.คอม
เว็บไซต์นี้จัดทำขึ้นเพื่อเผยแผ่พุทธศาสนา โดยไม่มุ่งหวังผลทางพาณิชย์
อนุญาตให้นำไปเผยแผ่เพื่อสืบต่อพุทธศาสนาได้ตามกุศลเจตนา

www.thammapedia.com
( ศูนย์เผยแผ่พระพุทธธรรม )
Copyright © 2008 ALL RIGHTS RESERVED